Κάτια Πετροχείλου, M.A., M.Sc., Ph.D. Βασιλική Κραββαρίτη, M.Sc.
Κλινικός & Αναπτυξιακός Ψυχολόγος Κλινικός Ψυχολόγος
“Μπορώ να προσφέρω, όπως κι εσύ, φτάνει να μου δώσεις τα εφόδια και την ευκαιρία… ”
«Σας έτυχε ποτέ να βρεθείτε πάνω σ’ ένα βαπόρι και να σας τυλίξει μια πυκνή ομίχλη σαν χειροπιαστό λευκό σκοτάδι και το μεγάλο καράβι να ρίχνει βολίδες, ψάχνοντας να βρει την ακτή, όλο ένταση κι ανυπομονησία, και σεις να περιμένετε καρδιοχτυπώντας πως όπου να’ ναι κάτι φοβερό θα συμβεί; Σαν ένα τέτοιο καράβι ήμουνα προτού αρχίσει η εκπαίδευσή μου, μόνο που εγώ δεν είχα ούτε πυξίδα, ούτε βολίδες κι ούτε είχα κανέναν τρόπο να μάθω πόσο κοντά ήταν το λιμάνι». 
Έλεν Κέλερ, Αμερικανίδα συγγραφέας, πολιτική ακτιβίστρια και λέκτορας. Ήταν το πρώτο άτομο με κώφωση και τύφλωση που αποφοίτησε από πανεπιστήμιο το 1914.
Τι είναι η αναπηρία;
Ξεκινώντας τη συζήτηση για την αναπηρία, αρχικά θα πρέπει να την αποσαφηνίσουμε και να προσπαθήσουμε να της δώσουμε έναν ορισμό. Έτσι, ο όρος αναπηρία αναφέρεται στον περιορισμό λόγου, έργου ή άμεσης αντίληψης. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), είναι το αποτέλεσμα οργανικών ή περιβαλλοντολογικών αιτιών, που δημιουργούν ένα σύνολο εμποδίων σε σημαντικές πτυχές της ζωής ενός ατόμου, όπως η αυτοεξυπηρέτηση, η απασχόληση, η εκπαίδευση, η ψυχαγωγία και η γενικότερη κοινωνική συμμετοχή. Σύμφωνα με το Τμήμα Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες, ένας στους έξι πολίτες στην Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει κάποιο είδος αναπηρίας.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει, επίσης, ότι περισσότερο από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι είναι άτομα με αναπηρία ενώ περίπου 190.000.000 αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες στην καθημερινή τους ζωή. Τα άτομα με αναπηρία αντιμετωπίζουν εμπόδια στην καθημερινή ζωή, εφόσον η κοινωνία πολλές φορές δε λαμβάνει υπόψη τα χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης ομάδας πληθυσμού, τις δυνατότητες και τις ειδικές τους ανάγκες.
Αναπηρία πλέον θεωρείται το αποτέλεσμα της σχέσης των ικανοτήτων ενός ατόμου και των απαιτήσεων του περιβάλλοντος.
Οποιοδήποτε παιδί ή ενήλικας, που χρειάζεται ειδική πολύπλευρη στήριξη και μέριμνα, για να βιώνει μια κανονική ζωή, εντάσσεται στα άτομα με αναπηρία. Πιο συγκεκριμένα, μιλάμε για τους συνανθρώπους μας που πάσχουν από σωματικές αναπηρίες, από τύφλωση, από διαβήτη, από σκλήρυνση κατά πλάκας, από προβλήματα ακοής, από άσθμα, από σύνδρομο Down, από αυτισμό, καθώς και τα άτομα που έχουν κάποιο επίπεδο νοητικής υστέρησης. Οι άνθρωποι αυτοί νιώθουν την ανάγκη για κοινωνικοποίηση, όπως όλοι μας, και οφείλουμε συλλογικά να τους ενισχύουμε, να τους στηρίζουμε, αλλά σε καμία περίπτωση να τους λυπόμαστε. Τους ανθρώπους αυτούς πρέπει να τους κοιτάζουμε στα μάτια ως ισότιμα μέλη της κοινωνίας και όχι να τους περιφρονούμε. Η αναγνώριση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία είναι αδιαπραγμάτευτο συνταγματικό δικαίωμα κάθε πολιτισμένης κοινωνίας.
Όπως και να ορίζει κάποιος την αναπηρία, σημαντικό είναι να αναγνωρίσουμε την αρχή, σύμφωνα με την οποία ο καθένας έχει το δικαίωνα να ορίσει τον εαυτό του όπως επιθυμεί. Επίσης, εκείνο που δεν πρέπει να ξεχνάμε είναι ότι ένα άτομο δεν χαρακτηρίζεται μόνο μέσα από τις μειωμένες σωματικές και νοητικές του ικανότητες αλλά και από το σύνολο των υπολοίπων ικανοτήτων του και χαρακτηριστικών της προσωπικότητας του, που το κάνει να είναι ένας ξεχωριστός άνθρωπος.
Μην ξεχνάμε τα παραδείγματα αξιοθαύμαστων και έγκριτων επιστημόνων, όπως ο Α. Αϊνστάιν και ο Τ. Έντισον, οι οποίοι υπήρξαν «προβληματικά» παιδιά με μη φυσιολογική συμπεριφορά, αλλά και έναν από τους μεγαλύτερους σύγχρονους φυσικούς, τον Σ. Χόκινγκ, ο οποίος ερευνά και ερμηνεύει τα μυστήρια του σύμπαντος από την αναπηρική του καρέκλα.
Ισοτιμία & κοινωνικός αποκλεισμός 
Τα άτομα με αναπηρία βιώνουν συχνά το φαινόμενο του κοινωνικού αποκλεισμού, και παράλληλα την έλλειψη προσβασιμότητας και ανεξάρτητης διαβίωσης. Πολλές φορές, αισθάνονται την περιθωριοποίηση και τη στέρηση της δυνατότητας συμμετοχής στα κοινωνικά, δημόσια αγαθά και υπηρεσίες, που πρέπει να είναι κοινά σε όλους τους πολίτες ενός κράτους.
Όμως, τα άτομα με αναπηρία δε ζητάνε να γίνει η ζωή τους ευκολότερη. Ζητάνε να γίνει η ζωή τους ΙΣΗ με των υπολοίπων. Ως εκ τούτου, στόχος μιας κοινωνίας πρέπει να είναι όχι η τυπική, αλλά η πραγματική ισότητα, η οποία σημαίνει ίσες ευκαιρίες στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή. Αυτό που πρέπει να επιδιώκεται σε κάθε περίπτωση είναι ο σεβασμός της ατομικής και ομαδικής ιδιαιτερότητας και διαφορετικότητας.
Διαφορετικότητα, αποδοχή και ενσυναίσθηση
Η διαφορετικότητα είναι μια λέξη πολυσύλλαβη, απλή στην εκφορά και στην κατανόηση της έννοιάς της, αλλά δύσκολη να την ενσωματώσουμε ως αποδοχή.
Πιο αναλυτικά, η διαφορετικότητα συμπεριλαμβάνει την έννοια της κατανόησης, της αποδοχής και της προστασίας της πολυμορφίας των χαρακτηριστικών των ανθρώπων. Άρα, η διαφορετικότητα είναι οι πρακτικές που αναγνωρίζουν και αποδέχονται τα διαφορετικά ποικίλα χαρακτηριστικά ενός ανθρώπου.
Για να φτάσει κανείς στο ιδεατό αποτέλεσμα, την αποδοχή του διαφορετικού, πρέπει να καταφέρει να ευαισθητοποιήσει την καρδιά και το μυαλό του. Επομένως, αν δεν ξεκινήσουμε τις παρεμβάσεις μας μέσα στην κοινωνία των «φυσιολογικών», η ενσωμάτωση και η αποδοχή του διαφορετικού είναι δύσκολο να επιτευχθούν.
Το πιο πρόσφορο και γόνιμο έδαφος γι’ αυτήν την καλλιέργεια δεν μπορεί να είναι άλλο από την εκπαίδευση. Στο σχολικό πλαίσιο είναι αναγκαίο να υπάρξουν παρεμβάσεις που αφορούν στην ανάπτυξη της ενσυναίσθησης. Η ενσυναίσθηση είναι η ικανότητα ενός ατόμου να «μπαίνει» (υποθετικά, με τη σκέψη του) στη θέση κάποιου άλλου και να μπορεί να κατανοεί τις σκέψεις και τα συναισθήματα του. Η Dunn υποστηρίζει ότι τα παιδιά από την πρώτη σχολική ηλικία είναι ικανά να δείξουν την ευαισθησία τους στους άλλους ανθρώπους. Για να επιτευχθεί αυτό, πρέπει να δοθούν στα παιδιά βιωματικές καταστάσεις μέσα από τις οποίες θα νιώσουν ότι τα ίδια βρίσκονται σε μία άλλη, «διαφορετική» κατάσταση.
Αντί για επίλογο
Σύμφωνα, λοιπόν, με έναν κινέζικο μύθο…
Μια γριά γυναίκα κάθε πρωί κουβαλούσε νερό στο σπίτι της από το κοντινό πηγάδι με δύο δοχεία δεμένα στις δύο άκρες ενός ξύλινου ραβδιού. Το δεξί δοχείο ήταν γερό και γι’ αυτό έφτανε πάντα γεμάτο, ενώ το αριστερό ήταν ραγισμένο και έχανε το μισό και παραπάνω νερό του στη διαδρομή. «Δε με πετάς να πάρεις ένα γερό να μη σπαταλάς το νερό σου με μένα το άχρηστο;», της είπε μια μέρα το ραγισμένο δοχείο με παράπονο. Εκείνη χαμογέλασε και έδειξε το δρόμο πίσω τους, που στην αριστερή πλευρά ήταν γεμάτος λουλούδια. «Δεν είσαι άχρηστο», του είπε, «γιατί χάρη σε εσένα φύτρωσαν αυτά τα λουλούδια. Το νερό που χάνεις δεν πάει καθόλου χαμένο».